4 min
Każdy człowiek ma ciele przynajmniej kilka znamion melanocytowych, inaczej barwnikowych. Potocznie określa się je pieprzykami, ale występują także zmiany różniące się wyglądem od typowych plamek. W zdecydowanej większości znamiona melanocytowe nie stanowią zagrożenia dla zdrowia, ale ich obserwacja jest ważnym elementem profilaktyki czerniaka. Dowiedz się więcej na ten temat i poznaj objawy, które powinny skłonić do wizyty u lekarza!
Czym są znamiona melanocytowe?
Fototyp człowieka zależy od ilości i rodzaju melaniny – barwnika produkowanego przez komórki skóry o nazwie melanocyty. Gdy komórki barwnikowe namnażają się niewłaściwie i zbyt intensywnie lub kumulują się w nierównomiernych skupiskach, powstaje obszar różniący się od pozostałej skóry. Znamiona melanocytowe są więc zaburzeniami pigmentacyjnymi. Mogą osiągać różną wielkość i kształt, bywają płaskie i wypukłe. Zwykle są to zmiany łagodne, ale mogą też ulegać dysplazji i z czasem przeobrażać się w nowotwór.
Co przyczynia się do powstawania znamion melanocytowych?
Dokładne przyczyny tworzenia się znamion nie są znane. Ich podstawowy podział uwzględnia te wrodzone i nabyte. Pierwsze z nich rozwijają się już w życiu płodowym. Istnieje więc duży związek znamion z predyspozycjami genetycznymi. Tego rodzaju pigmentacje wynikają z nieprawidłowego rozwoju skóry w momencie wędrówki komórek prekursorowych. Znamiona wrodzone zwykle są pojedyncze, o płaskiej powierzchni i owalnych krawędziach. Mogą mieć brązowy, żółty lub niebieski kolor.
Z kolei znamiona melanocytowe nabyte mogą pojawić się na każdym etapie życia. Większość jednak pojawia się u osób młodych, przed 30. rokiem życia. Za przyczynę również uznaje się skłonności genetyczne, ale także stopień ekspozycji na promieniowanie UV.
Podział znamion na łagodne i atypowe
Poza podziałem na hiperpigmentacje wrodzone i nabyte wymienia się również:
- Znamiona łagodne – pojawiają się w dzieciństwie i młodości, mają regularną budowę i wyraźnie odgraniczony brzeg. Ich zabarwienie jest jednolite. Występują na różnych obszarach skóry. Zwykle są niewielkie, o średnicy ok. 1-2 mm.
- Znamiona atypowe i dysplastyczne – zwykle są większe, powyżej 5 mm, mają nieregularny kształt i różne odcienie. Wywodzą się z głębszych warstw skóry właściwej i naskórka. Ich lokalizacja jest różna – występują na tułowiu oraz kończynach, ale także na innych partiach ciała, nawet w obrębie skóry owłosionej głowy. Ten typ zmian zwiększa ryzyko rozwoju czerniaka.
Ryzyko związane z obecnością znamion barwnikowych
Największe ryzyko transformacji nowotworowej dotyczy znamion dysplastycznych. Niemniej jednak każdą zmianę na skórze należy obserwować. Warto jednak pamiętać, że rak skóry tylko w części przypadków rozwija się w obrębie istniejących znamion. Zdecydowanie częściej pojawia się na powierzchni skóry zdrowej, poza zmianami barwnikowymi. Najbardziej niepokojące są więc zmiany nowe, które zmieniają kolor i kształt, a także powiększają swoją średnicę.
Jakie zmiany skórne mogą powstawać na ciele? Rodzaje
Nawet ok. 20-30 zwykłych znamion barwnikowych ma większość osób. Są to typowe pieprzyki. Należą do najczęstszych zmian. Przyjmują postać kilkumilimetrowego guzka, zwykle brązowego, o ostro odgraniczonych brzegach. Ponadto pod względem wyglądu i charakteru wyróżnia się także następujące znamiona melanocytowe:
- Znamię Spitz – są to guzy łagodne, zwykle pojedyncze. Są twarde, okrągłe, zwykle czerwono-brunatne. Rosną przez kilka miesięcy osiągając średnicę 1-2 cm. Znamię takie jest gładkie, a naskórek na jego powierzchni cienki. Z tego łatwo dochodzi do jego podrażnień i krwawienia. Lekarze zwykle zalecają, aby je usunąć.
- Znamię Beckera – pojawia się zwykle u osób po 20. i 30. roku życia. Jest to beżowa lub brązowa plama o wielkości od kilku do kilkunastu cm, występująca na ramieniu, łopatce lub klatce piersiowej z jednej strony ciała. Zwykle pokrywają ją ciemne i grube włosy.
- Znamię Suttona – jest to zwykle brązowa, niekiedy jasnoróżowa plamka o średnicy 3-6 mm, otoczona odbarwionym pierścieniem. Zmiany takie zwykle występują mnogo na tułowiu. Przyczyna nie jest znana, ale niekiedy przed ich pojawieniem dochodzi do nadmiernej ekspozycji na promienie słoneczne.
- Znamię Błękitne – zwykle występują w okresie dojrzewania. Dzieli się je na pospolite, komórkowe i złośliwe. Pierwsze guzki o średnicy do 1 cm, o niebieskim odcieniu, które często pojawiają się na dłoniach i stopach. Komórkowe są większe, niekiedy czarne, mają gładką, ale nierówną powierzchnię i zwykle występują w dolnej części pleców i na pośladkach. Z kolei znamiona złośliwe są diagnozowane bardzo rzadko.
Możliwe objawy złośliwego czerniaka skóry
Nie zawsze konieczne jest usuwanie znamion. W wielu przypadkach pacjenci decydują się na ich usuwanie ze względów estetycznych i w ramach profilaktyki. Zawsze jednak warto kontrolować wszystkie zmiany barwnikowe na ciele. Regularnej kontroli wymagają zwłaszcza osoby, u których w rodzinie stwierdzono przypadki nowotworów złośliwych. Zwiększone ryzyko zachorowania występuje także u osób, które mają więcej niż 100 zmian melanocytowych. Ponadto do lekarza należy zgłosić się zauważając niepokojące objawy, takie jak np.:
- swędzenie skóry;
- ból lub tkliwość w obrębie zmiany;
- krwawienie;
- rozrost znamienia;
- zmiana barwy zarówno na ciemniejszą, jak i jaśniejszą;
- znamiona, które różnią się wyglądem od pozostałych na ciele.
Profilaktyka czerniaka złośliwego – samokontrola, dermatoskopia
Nie istnieją metody, które pozwalałyby w stu procentach uniknąć rozwoju zmian złośliwych. Niemniej jednak dzięki profilaktyce można nieco zmniejszyć takie ryzyko, a także rozpoznać niebezpieczną zmianę we wczesnym etapie rozwoju. To, co pacjent może robić samodzielnie, to przede wszystkim ochrona skóry przed nadmierną ekspozycją na słońce. Znamion nie można również narazić na otarcia czy skaleczenia. Zaleca się również, aby przynajmniej raz w miesiącu dokonywać samokontroli – dokładnie obserwować wszystkie znamiona.
W przypadku zmian niepokojących lub zwiększonego ryzyka zachorowania na raka skóry warto regularnie odwiedzać dermatologa. Może on ocenić zmiany, których pacjent nie jest w stanie samodzielnie zlokalizować, np. na skórze głowy. Specjalista dokonuje diagnostyki za pomocą dermatoskopu. Ogląda znamiona w powiększeniu, dzięki czemu może z dużą precyzją sprawdzić ich charakter i zalecić dalsze postępowanie – wycięcie chirurgiczne i badanie histopatologiczne, usunięcie znamienia innymi metodami lub obserwację.
Źródła:
- Kamińska-Winciorek G., Śpiewak R.: Podstawy dermoskopii zmian melanocytowych dla początkujących. Postepy. Hig. Med. Dosw. 2011; 65 : 501-508. https://phmd.pl/resources/html/article/details?id=51980&language=pl
- Mackiewicz-Wysocka M.: Obraz kliniczny i postępowanie w wypadku wybranych rodzajów znamion barwnikowych. Przew. Lek. 2006; 7: 100-107. https://www.termedia.pl/Obraz-kliniczny-i-postepowanie-w-wypadku-wybranych-rodzajow-znamion-barwnikowych,8,6886,0,0.html
- Mańko M.: Metody klasyfikacji zmian dermatologicznych. https://bc.pollub.pl/Content/13283/Interdyscyplinarne%20prace%20doktorant%C3%B3w%20Politechniki%20Lubelskiej.pdf#page=20
- https://podyplomie.pl/medycyna/26985,znamiona-melanocytowe-postepowanie-w-warunkach-podstawowej-opieki-zdrowotnej
- https://www.mp.pl/pacjent/dermatologia/choroby/chorobyskory/74416,znamiona-barwnikowe